Jump to content

Amaqhalo amaXhosa

Livela
Aqokolelwe nguBenson Rhubusana ngeminyaka ye-1800
Aapapashwa ngowe-1906

OkaRhubusana uhambisa enjenje: Ukuthetha ngamaqhalo nezafobe ngowona mongo wobuciko kuzo zonke iintetho zezizwe, kuba ngawo kuvakaliswa iinyaniso ezinkulu nezinzulu ngentetho emfutshane kakhulu.Amaqhalo abantu abamnyama maninzi kakhulu, yaye inkoliso yawo iqheliwe isaziwa; ngoko ke asisenakwandisa ubukhulu bale ncwadi ngokungena ekuwatyhileni, onke into athetha yona, koko ssesiyakuwabeka nje kodwa lawo siwaziyo, siyekele kubafundi bethu ukuba bazenzele. Noko ke, sokhe sityhile abe mbalwa, ngeenjongo zokubonisa ubukhulu benyaniso equlethwe kula maqhalo ukuze iqondwe kakuhle.

  1. Into ayibethwa ngankana
  2. Amathumbu esikhwenene
  3. Ukhwekhwe lwexhwili
  4. Yindaba yakwantombi
  5. Ukubhed'idlaba
  6. Akukho nkang'idubul'ingethi
  7. Unyawo alunampumlo
  8. Ubhodl'usambosa
  9. Iqaqa aliziva kunuka
  10. Akukho nzwan'ingenasiphako
  11. Isisila senkukhu sibonwa mhla ligquthayo
  12. Umhlahlo ngamehlo
  13. Imbila yaswel'umsila ngokuyalezela
  14. Umvundl'uzek'indlela
  15. Ubeba uyakwendel'enkosini kanti uyakwendela kumfokazana
  16. Esinamandla sesidlayo
  17. Irhamncwa elinamandla lelidlayo
  18. Enethunga ayisengelwa phantsi
  19. Indod'imba kweny'emqolo
  20. Isala kutyelwa sibona ngolophu
  21. Isiziba siviwa ngodondolo
  22. Olwabatsha luyaphindana
  23. Kuhla ngamqala mnye
  24. indlovu ayisindwa ngumboko wayo
  25. Kugawulwa owaziwayo
  26. umlomo awunasiziba
  27. Isityeba mva sinqol'intaba
  28. Esihleliyo sidl'ukuhlala, esiphilayo sesithwethwayo
  29. Igugu lingabalikhulu umbomb' uyaqhosha
  30. Yakun'imvula kuhlokoma nendlela
  31. Ubeba uyakuzeka ekaSambutsutsu, kanti uyakuzeka ekaSihlongonya
  32. Ungalahl'imbo yakho ngoPhoyiyana
  33. Indaba yotyelo ayikholi
  34. Inja ayinukiselwa yikaka yayo
  35. Alumlanjana ungagqumiyo
  36. Umntwan'uyakufana nonina, kuba angathi afane noyise abe ugodukile
  37. Umang'ashiyw'emzini
  38. Neqaqa liyagquma kowalo umngxuma
  39. Uyakukholwa yeyokosa
  40. Akubulelwa luvayo
  41. ukubamb'isisila sehobe
  42. Wod'ufunyanwe sesinamathonts'abanzi
  43. Ukwanda kwaliwa ngumthakathi
  44. Kosengw'ikati
  45. UmaNqumane utshay'eluphondweni
  46. Inkukhu isikwe umlomo
  47. koda kufike abahamba ngamlenzana mnye
  48. UDingiwe wadudelwa nguJambase
  49. Kuxhelw' eXhukwana
  50. Iseme lizalela elubala
  51. Intsiza mbulala
  52. Lanqumil'inqatha
  53. Uxam wakholwa ngamantintinti
  54. Isikhuni sibuya nomkhwezeli
  55. Umthath'uyawuzal'umlotha
  56. Ukuzalwa wedwa ''ngumlu'' wanyama
  57. Ungaz'uy'ebizelweni
  58. Elokufa alityeli
  59. Le nto umntu iyemka nok'ibongwayo
  60. ndoyice'ivuthiwe
  61. Ikhotha eyikhothayo, zingaba mbini ziyakhothana
  62. Ing'iyayikhotha kant'iyayixathula
  63. Kungaf'intak'enkulu amaqand'ayabola
  64. "''Ingwe idla ngamabala''"
  65. "''Akukho Nkwal'iphandel'el'enye, ephandel'enye yenethole''"
  66. "Ukuba nguQelezana"
  67. "Umkhomb'ubhembesile"
  68. Inehibi yamanzi ifa ngamanzi, eyezikhali ifa ngezikhali
  69. Lilishwa lomhluzi wamanqina
  70. Sisu sigabh'amasi, soda sigabh'amamzi
  71. Liyagaya liyacola eli litye
  72. Ucwalamb'uyabila, impuk'iyakhwezela
  73. Aziphali ngakunye
  74. azidli mmangweni mnye
  75. Ayibaleki zibayeni zibini
  76. Nocweth'uzibon'ubukhulu
  77. Ububele bufun'obunye
  78. Ulunya lubiza olunye
  79. Ndiyakumbetha ngolukaBhenya
  80. Nok'inyok'ifileyo, ithambo layo lihlaba umntu afe
  81. Yinyama yamakhwenkwe
  82. Ndokuph'amathumb'esikhwenene
  83. Lukhwekhwe lwakwa-Ntshweza
  84. Sisinama ndokunamathela
  85. Ndinomtha wedolo
  86. Wokhube nguQelezana
  87. "Ngumkhomb'ubhembesile"
  88. "Linqweme lentulo"
  89. Kuhlinzw'intakumba
  90. Ngumsont'onyikinyiki
  91. Inqweme lenkawu lidliwa babini, owesithathu ngumnqakathi
  92. Uxam waphusile
  93. "Usilelwe isidudu semfe"
  94. Izinto azimntakaNgqika
  95. Ushiyw'enkangana
  96. Umntu asint'izityand' igila
  97. Into ayibethwa ngankana
  98. Ixhama litolwe ngabaThwa
  99. Isisele sombinza
  100. Deda mhlangala endaweni yenyhwangi
  101. Umtha wedolo
  102. "Ukuzalwa wedwa ngumlu wanyama"
  103. Ngumtya nethunga
  104. Ukuzenza akunje ngakwenziwa
  105. Uyakulila ngasonye uxel'inkawu
  106. Yinjece yabantu ababini
  107. Yindaba yemilowo
  108. Ngumthi nexolo
  109. Oxhel'eyakhe akabuzwa
  110. Inkaw'ixingetyeni
  111. Ngamaphuth'ahlathinye
  112. Unyawo lwemfene
  113. Ixhama litolwe ngabaThwa
  114. Iinyosi zibenza zibutya
  115. Impuku ayivalelwa neempuzi
  116. Ikhikhizela lihlum' esiqwini