Thonga

Livela

IsiTonga, ngokusesikweni uBukumkani baseTonga , lilizwe elikwisiqithi ePolynesia, inxalenye yeOceania . Ilizwe lineziqithi ze -171 - apho i-45 ihlala khona. Indawo yayo yonke imalunga nama 750 square kilometres (290 sq mi) , abasasazeke ngaphezu 700,000 square kilometres (270,000 sq mi) kumazantsi oLwandlekazi lwePasifiki . Ukusukela ngo-2021, ngokutsho kweJohnson's Tribune, iTonga inabemi abayi-104,494, [1] 70% yabo bahlala kwisiqithi esikhulu, iTongatapu . Ilizwe linabela malunga 800 kilometres (500 mi) emantla-emazantsi. Ingqongwe yiFiji neWallis kunye neFutuna (eFransi) ukuya kumntla-ntshona; eSamoa ukuya kumntla-mpuma; INew Caledonia (eFransi) neVanuatu ngasentshona; iNiue (owona mmandla ukufuphi wasemzini) ngasempuma; kunye neKermadec (eNew Zealand) kumazantsi-ntshona. ITonga imalunga ne 1,800 kilometres (1,100 mi) ukusuka kwiSiqithi esiseMantla saseNew Zealand. I-Tonga lilungu le-Commonwealth.

Eyaqala ukuhlalwa malunga neminyaka engama-2,500 eyadlulayo yimpucuko yamaLapita, abahlali basePolynesia baseTonga ngokuthe ngcembe bavelisa ubuzwe obahlukileyo, ulwimi kunye nenkcubeko yabantu baseTongan . Baye bakhawuleza ukuseka unyawo olunamandla ngaphesheya kwe-South Pacific, kwaye eli xesha lokwandiswa kweTongan kunye nekholoni liyaziwa ngokuba yi- Tuʻi Tonga Empire . Ukususela kulawulo lokumkani wokuqala wamaTonga, ʻAhoʻeitu, iTonga yakhula yaba ligunya lengingqi. Yayilulawulo lwentando yesininzi olwathi loyisa lwaza lwalawula imimandla engazange ibonwe ngaphambili yePasifiki, ukusuka kwimimandla yeSolomon Islands nakwiNew Caledonia neFiji entshona ukusa eSamoa naseNiue ukusa nakwiinxalenye zeFrench Polynesia yanamhlanje esempuma. . I-Tuʻi Tonga yaziwa ngempembelelo yayo yezoqoqosho, yobuhlanga, kunye nenkcubeko phezu kwePasifiki, eyahlala yomelele nasemva kweRevolution yaseSamoa yenkulungwane ye-13 kunye nokufunyanwa kwamaYurophu kwiziqithi ngo-1616 [2]

Ukususela ngowe-1900 ukuya kutsho ngowe-1970, iTonga yayinewonga elikhuselweyo laseBritani njengelizwe . I-United Kingdom yayijonge imicimbi yelizwe laseTonga phantsi kweSivumelwano soBuhlobo, kodwa iTonga ayizange ilahle ulongamo lwayo kulo naliphi na igunya langaphandle. Ngo-2010, iTonga yathatha inyathelo eliqinisekileyo ukushiya ubukhosi bayo obuqhelekileyo kwaye yaba bubukhosi obusebenza ngokupheleleyo bomgaqo-siseko, emva kokuba uhlaziyo lwemithetho yavula indlela yolonyulo lwabameli bayo bokuqala.

  1. "Tonga Population 2021 (Demographics, Maps, Graphs)" worldpopulationreview.com archived from the original on 28 October 2021 retrieved 28 October 2021  Unknown parameter |url-status= ignored (help)
  2. see writings of Ata of Kolovai in "O Tama a Aiga" by Morgan Tuimaleali'ifano; writings by Mahina, also coronation edition of Spasifik Magazine, "The Pacific Islands: An Encyclopedia," edited by Lal and Fortune, pp. 133–